Tarihçesi

TURUNÇGİLLERİN KÖKENİ VE TARİHÇESİ

Turunçgillerin anavatanı Arap Yarımadası’nın doğusundan, Filipinler’in doğusuna kadar ve Himalayalar ile Hindistan’dan Avustralya’ya kadar olan bölgeyi içine alan geniş bir coğrafya olmasına rağmen, asıl anavatanı Güneydoğu Asya’dır.

Birinci derece anavatanı; Çin kıyıları, Güneydoğu Çin (Tayland, Vietnam, Kamboçya, Malezya) ile Çin’in güney kıyıları ve Sarı Irmak vadisi içleridir.

Turunçgillerin ikinci derece anavatanı ise; özellikle Himalayaların hemen güney etekleri, Endonezya Adaları, Avustralya’nın kuzeyi, Yeni Gine ve Timor Adası, Filipinler, Japonya ve Tayvan’dır.

Turunçgillerin akrabası olan Citropsis cinsinin anavatanı ise Zaire ve Gabon’dur. Diğer bitki gruplarına göre genç bir grup olan turunçgillerin yaklaşık 20 milyon yıllık bir geçmişi vardır ve evrimi hala devam etmektedir.

Turunçgillerin dünyanın diğer bölgelerine yayılmaya başlaması milattan öncesine uzanmaktadır. Avrupa kıtasına ilk ulaşan tür ağaç kavunu (Citrus medica L.) olmuştur.

Ağaç kavunu Persler tarafından İran’a oradan da İskender’in orduları tarafından Avrupa’ya ulaştırılmıştır. Turunç (Citrus aurantium L.) ve limonun (Citrus limon (L.) Burm. F.)M.S. 1. veya 2. yüzyılda Romalılarca ticaret yoluyla Avrupa’ya getirildiği bildirilmektedir. M.S. 2. yüzyıla ait Kartaca’da bulunan ve bu türlere ait olduğu düşünülen mozaikler bu görüşü desteklemektedir.

Limonun anavatanı konusunda hala kesin bir görüş birliği olmamakla birlikte, M.S. 1175 ve 1178 yıllarına ait Fan Ch’eng-Ta ve Chou K’ü-Fei tarafından Çin’de yazılmış kaynaklarda bu türün tarif edildiği ve ismininde ‘li-mung’ olarak telaffuz edildiği belirtilmektedir. 1150 yılına kadar ağaç kavunu, turunç ve limon, Araplar tarafından İspanya ve Kuzey Afrika’nın tamamına yayılmıştır.

Yazılı kaynaklarda, M.S. 15. yüzyıla kadar Avrupa’da portakal (Citrus sinensis (L.) Osbeck) tarımı yapıldığına dair bir belge bulunamamıştır. Avrupa’da laym (Citrus aurantifolia (Christm.) Swing.) kültürü ile ilgili ilk kaynaklar M.S. 13. yüzyıla dayanmaktadır. Mandarinin (Citrus reticulata Blanco) Avrupa’yagelmesi diğer türlere göre daha sonra olmuş ve ilk olarak 1805 yılında Çin’den İngiltere’ye oradan da Malta’ya getirilmiş ve yayılmıştır.

Şadok (Citrus maxima (L.) Osbeck) ticaret yollarıyla uzakdoğudan gelmiş ve Araplar tarafından M.S. 12. yüzyılda İspanya’ya getirilmiştir.
Kaptan Şadok tarafından tohumları Barbados adasına getirilmiş ve bu ismi alarak yetiştirilmeye başlanmıştır. Altıntop’un (Citrus paradisi Macf.) ise şadok orijinli olarak mutasyon yoluyla veya şans çöğürü olarak meydana geldiği düşünülmektedir.

Amerika kıtasına turunçgillerin ulaşması 1493 yılından itibaren başlamış ve devam etmiştir. Turunçgiller yaklaşık 115 milyon ton üretim ile dünyada en fazla üretilen meyve grubudur.

Dünyada en büyük üretici ülke Brezilya olup onu sırasıyla ABD, Çin, Meksika, İspanya ve Hindistan izlemektedir. Dünya üretiminin % 57’si portakal, % 23’ü mandarin, % 11’i limon, % 4’ü altıntop ve kalan kısım diğer turunçgillerdir.

Türkiye yaklaşık 3 milyon ton üretim ile Akdeniz ülkeleri içerisinde önemli bir üretici konumundadır. Bu üretim aynı zamanda dünya turunçgil üretiminin %2.7’sini oluşturmaktadır.

Türkiye turunçgil üretiminin % 48’i portakal, %24’ü mandarin, % 23’ü limon ve % 5’i altıntoptur. Ülkemiz turunçgil ihracatı yaklaşık 930 bin ton olup, bu miktarın % 30’u limon, % 30’u mandarin, % 23’ü portakal ve % 16’sı altıntoptur.